Обращение Мамед Эмина Расулзаде (Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, 1884-1955 - тюркский государственный деятель, ученый, публицист, один из отцов-основателей Азербайджанской Республики) к азербайджанскому народу по случаю 35-летия провозглашения в Азербайджане республики (перевел с тюркского: Амир Эйваз).
Пользуясь возможностью, предоставленной радиостанцией "Голос Америки", обращаюсь к Вам сегодня, 28 мая - в самый великий для Азербайджана день. После 100-летней царской кабалы, ровно 35 лет назад Азербайджанский Национальный совет объявил всему миру о независимости Азербайджанской Республики. Если до сих пор народ Азербайджана вел борьбу за право существовать в качестве единой нации, начиная с этой даты он создал свое государство, и использовал весь свой потенциал во имя независимости этого государства. Обладающая огромным культурным наследием, наша Родина сделала значимые шаги в политической сфере.
Наиболее кровавой борьбой за независимость стала борьба против российского царизма в начале XIX столетия. Полная героизма эта борьба длилась до тридцати лет, а смерть Джавад-хана в бою за Веру и Родину в 1804 году в Гяндже стала эпосом в народе. "Умрем, но не свернем с пути" – вот священный лозунг истинных патриотов.
Провозгласив 28 мая 1918 года независимость, Азербайджан превратил этот естественный результат истории в реальное дело. В то же время, он использовал актуальный и великий лозунг века. Азербайджан заявлял о своей независимости, подчиняясь общенародной воле, выражавшейся в формуле "Каждая нация в праве сама определять свою судьбу".
Азербайджанское правительство, сформированное после провозглашения независимости, за короткий отрезок времени проделало огромную работу в стране. В Азербайджане, где последние 100 лет запрещалось несение воинской службы, была создана армия. Из азербайджанцев, которых при царизме даже близко не подпускали к государственному управлению, были сформированы силы правопорядка и безопасности. Правительство принялось за коренные преобразования в социальной сфере, разработало законы для передачи земли крестьянам, предприняло меры по защите прав рабочих. За короткий период правительство дало народу образование на родном языке, тюркский язык был объявлен государственным, открыты средние и высшие учебные заведения.
Депутаты создали режим с ответственным правительством по типу западноевропейских демократий. Власть находилась в руках Национального меджлиса (парламента – ред.). Без доверия парламента, ни одно правительство не могло находиться у власти. В стране царила полная свобода. Тогда и речи быть не могло о терроре, существующем ныне, в советский период. И люди, и регионы жили в мире и благополучии. Двери Родины не были закрытыми для всего мира, как они закрыты сейчас. Каждый азербайджанец мог побывать там, где хотел.
Были созданы дружественные отношения с соседними странами и европейскими государствами. Со многими нациями имелись торговые отношения. В результате всего этого независимость нашей Республики была признана европейскими государствами и Соединенными Штатами Америки. Вслед за ними многие большие и малые государства признали нашу независимость. Эту первую в тюркском и мусульманском мире республику признали братские и соседние державы. Турция и Иран построили с Азербайджаном дипломатические отношения. Между ними и Азербайджаном были подписаны договора о дружбе и братстве.
12 января 1920 года стал днем признания Республики зарубежными державами, этот день от всей души праздновал народ Азербайджана. Это был воистину большой праздник. Ибо с этого дня вопрос Азербайджана прекратил быть внутренним делом России и превратился в межнациональный вопрос.
В нашей стране воцарилась идея свободы и независимости, воспетая славными мыслителями, деятелями нашей культуры, и с одобрением встреченная мировой демократией. Призрак тирании, угнетавший нас 100 лет, был изгнан.
Но, увы, испытания на этом не завершились! Кровавая царская тирания сменилась еще более кровавым гнетом большевизма. Дитя свободы - наша независимость была растоптана под ногами красных захватчиков. Кровь залила сопротивляющуюся страну.
28 апреля, месяц назад, советские пропагандисты представили вам этот подлый захват, как достижение свободы и независимости. Советский строй, представленный вам, как самый свободный и демократический режим, на деле является самым жестоким и лживым тираническим режимом. Если бы у вас была возможность сравнить, вы сами увидели это своими глазами.
Пусть те, кто отнял вашу свободу, если они не боятся народа, поднимут железный занавес и провозгласят свободу. Они не смогут этого сделать. Ибо тогда все встанет на свои места. Но они, как летучие мыши, боятся солнца.
Азербайджан и наряду с ним все республики Кавказа завоевали свою истинную свободу и независимость в мае 1918 года. Но в 1920 году эта свобода и независимость была потоплена в крови огнем превосходящих сил Красной российской армии.
В этой борьбе, полной трагичности и героизма, отдали свои жизни десятки тысяч граждан. Нации Кавказа, защищавшие в 1920 году свое право на независимость, вот уже 33 года различными средствами ведут свою борьбу. В этой борьбе, временами обретавшей еще больший драматизм, даже некоторые граждане, когда-то обманувшиеся на лживые коммунистические лозунги, сегодня присоединились к фронту истинных националистов и патриотов.
Эмигранты, вынужденные в результате иностранной оккупации перебраться в другие государства, доводят до сведения общественной мысли всего мира правду об этой борьбе за национальную независимость. Не стоит здесь говорить о тех трудностях, которые выпали на нашу долю в этом деле. Следует лишь отметить, что разъяснение миру того, что нации, попавшие под руку коммунистического режима Советов, превращаются в сообщества рабов, не имеющих элементарных прав, не было легким делом.
Благо, происходящие ныне события помогают нам в этом деле. Мир начинает видеть советские реалии. Мир, который, несмотря на прошедшие с окончания войны 8 лет, все еще не может прийти в успокоение, уже понимает суть вопроса. Ему известно, что пока коммунисты, отрицающие права и свободы человека, крепко стоят на ногах и силятся раздуть огонь революции по всему свету, на земле никогда не будет мира и порядка.
Свобода – это общемировая идея. Если останется хоть один закабаленный человек, хоть одна угнетенная нация, миру не видать истинной свободы и безопасности.
Самоопределение кавказских народов, занявших в мае 1918 года достойное место на фронте наций, требующих свободы, отныне тесно переплелось с самоопределением всех остальных свободных наций.
Советский диктатор Сталин, утверждавший, что отделение от России является реакцией, а отделение от других – революцией, скончался, но его двуличная система - сталинизм все еще существует. Эта система изо дня в день все сильнее сталкивается с реалиями мира. Истина и ложь сталкиваются лицом к лицу.
Несомненно, однажды правда засияет, и победит тот, кто на стороне свободы, принципа Объединенных Наций и прав человека. Это солнце победы вновь подобно 28 мая 1918 года взойдет над нашей любимой Родиной, угнетаемой ныне красным деспотизмом. Граждане, нисколько в этом не сомневайтесь!
Передаю приветствия от всех нас, кто с трехцветным знаменем независимости на своей груди живет здесь, на чужбине, всем вам, живущим под различными страхами и угрозами, но чьи сердца бьются с надеждой на свободу. Преклоняюсь перед всеми, кто пожертвовал своими жизнями за обретенную 28 мая независимость, и хочу привести объединяющие нас и олицетворяющие наше общее великое национальное чаяние эти строки поэта:
Ты наш, пока бьются наши сердца, навеки ты нам дан,
Живи и здравствуй родная страна, наш славный Азербайджан!
28 мая 1953 года
Оригинал:
Amerikanın Səsi Radiosunun verdiyi imkandan istifadə edərək bu gün Azərbaycan tarixinin ən böyük günü olan 28 mayısda sizlərə xitab edirəm.
100 il sürən Çar əsarətindən sonra bundan 35 il əvvəl Azərbaycan Şura-i-Millisi, Azərbaycan Cümhuriyyətinin İstiqlalını bütün dünyaya elan etdi. O tarixə qədər milliyət olaraq varlığını isbat üçün mücadilə edən Azərbaycan xalqı, bu tarixdən etibarən millət olaraq bir dövlət qurmuş və bu dövlətin istiqlalı uğrunda bütün mövcudiyyətilə meydana atılmışdır. Mədəni böyük bir tərəkəyə (mirasa) malik olan vətənimiz siyasət sahəsində çox böyük və dəyərli həmlələr göstərmişdir.
İstiqlal uğrunda yapılan tarixi savaşların ən qanlısı XIX əsrin başlarında Rusiya Çarlığına qarşı yapılmışdır. 30 ilə qədər sürən bu savaş qəhrəmanlıqlarla doludur. Cavad xanın 1904-də (söhbət, şübhəsiz ki, 1804-cü ildən gedir - A.E.) Gəncədəki şanlı qəzası dillərdə dastandır. “Ölmək var, dönmək yoxdur”. Bu həqiqi vətənpərəstlərin təqlid etdikləri ən müqəddəs bir şüardır.
28 Mayıs 1918-də İstiqlalını elan edən Azərbaycan tarixinin təbii bir nəticəsini fikirdən işə keçirirdi. Eyni zamanda, o zəmanəyə hakim olan əsrin böyük şüarından istifadə edirdi. “Hər millət öz müqəddəratını özü həll etməyə səlahiyyətdardır” dəsturunca xalqın ümumi rəyinə uyaraq istiqlalını elan edirdi. Istiqlal elanı üzərinə qurulan milli Azərbaycan Hökuməti az zamanda məmləkətdə çox böyük işlər gördü. 100 ildən bəri əsgərlikdən mənedilən (qadağan edilən) Azərbaycanda bir ordu yaratdı. Çarlıq zamanında Dövlət idarəsinə yaxın buraxılmayan azərbaycanlılardan zabita və əmniyyət qüvvətləri vücuda gətirdi. Sosial sahədə əsaslı islahata girişdi. Kəndçilərə topraq vermək üçün qanunlar hazırladı. Fəhlələrin haqlarını qorumaq üçün tədbirlər aldı. Xalqı öz ana dilində oxutmağa başladı. Türkcəni dövlətin rəsmi dili elan etdi. Orta və ali məktəblər açdı.
Qərbi Avropa demokrasiyaları tipində, xalq nümayəndələrinə cavabdeh bir hökumət üsuli-idarəsi yaratdı. Hakimiyyət Millət Məclisinin əlində idi. Parlamentdən etimad almadıqca heç bir hökumət iş başında qala bilməzdi. Məmləkətdə tam bir azadlıq vardı. O zaman, indi Sovet zamanında olduğu kimi, terror deyilən şeydən heç bir əsər yoxdu. Şəxslər də, məskənlər də əmin və amanda idi. Vətənin qapıları, indi olduğu kimi, bütün dünyaya qapalı deyildi. Hər azərbaycanlı istədiyi zaman hara istərsə gedərdi.
Qonşu və Avropa Dövlətləri ilə dostluq münasibətləri təsis edilmişdi. Bütün millətlərlə alış-veriş vardı. Bütün bunların nəticəsində idi ki, Cümhuriyyətimizin istiqlalı Avropa Dövlətləri ilə Birləşik Amerika tərəfindən tanındı. Onları təqlidən, böyük-kiçik bir çox dövlətlər dəxi İstiqlalımızı tanıdılar. Türk və müsəlman dünyasının bu ilk cümhuriyyətini qardaş və qonşu məmləkətlər dəxi tanıdılar. Türkiyə ilə İran Azərbaycanla münasibətə gəldilər. Aralarında dostluq və qardaşlıq muahədələri (əhdnamə, müqavilə) imzalandı.
12 yanvar 1920 Cümhuriyyətin dövlətlər tərəfindən tanınması günü idi. Bu günü Azərbaycan xalqı candan bayram etdi. Haqlı idi. Bu, həqiqətən də böyük bir bayramdı. Çünki bu gündən etibarən Azərbaycan davası Rusiyanın bir iç məsələsi olmaqdan çıxmış, millətlərarası bir məsələ olmuşdu.
Mədəniyyət tariximizin şanlı fikir adamları tərəfindən alqışlanan azadlıq və istiqlal fikri məmləkətimizdə yerləşir və bu iləri dünya demokrasiyası tərəfindən də təqdir ilə qarşılanırdı. 100 ildən bəri üstümüzə çökən istibdad və istila xəyuləsi (xəyal) artıq bizdən uzaqlaşırdı.
Heyhat! Qədərin imtahanları tamam deyilmiş. Qanlı Çar istibdadının yerini bu dəfə ondan daha qanlı bolşevik istibdadı tutdu. Bala azadlıq və istiqlalımız qızıl istilacıların ayaqları altında əzildi. Müqavimət edən məmləkətdə qan gövdəyə çıxdı.
Bundan bir ay əvvəl, 28 apreldə Sovet propaqandaçıları bu fahiş istila hadisəsini sizə bir azadlıq və istiqlal hadisəsi kimi göstərdilər. Sözdə sizə dünyanın ən azad və ən demokrat bir rejimi kimi qələmə verilən Sovet quruluşu, işdə ən qəddar və ən yalançı bir istibdad rejimidir. Müqayisə etmək imkanında olsaydınız, bunun nə qədər doğru olduğunu gözünüzlə görərdiniz.
Azadlığınızı əlinizdən alanlar, millətdən qorxmurlarsa dəmir pərdəni qaldırsınlar, azadlıq elan etsinlər. Edə bilməzlər. Çünki ağla qara meydana çıxar. Onlar şəbpərə (yarasa) kimidilər, günəşdən qaçarlar.
Azərbaycan və onunla bərabər bütün Qafqasya Cümhuriyyətləri həqiqi azadlıq ve istiqlallarına 1918-in mayısında qovuşdular. 1920-də isə bu azadlıq və istiqlal qızıl Rus ordusu tərəfindən üstün qüvvətlərlə, qanla ve atəşlə basdırıldı. Faciələr və qəhrəmanlıqlarla dolu olan mücadilədə on minlərlə vətəndaş şəhid oldu.
1920 istilasına qarşı 1918 istiqlal haqqını müdafiə edən Qafqasya millətləri indi 33 ildir ki, müxtəlif vasitələrlə mücadilə edirlər. Zaman-zaman dramatik şəkillər alan bu mücadilədə vaxtı ilə yalançı kommunist şüarlarına aldanan yol azmış bəzi vətəndaşlar belə, bu gün həqiqi milliyyətçilər və vətənpərvərlər cəbhəsinə keçmişlərdir.
Yabancı istilası üzərinə əcnəbi məmləkətlərə sığınmış olan Qafqasya emiqrantları milli istiqlal davasını mədəni dünya əfkarı-ümumiyyəsinə (ictimai fikrinə) anlatmaqdadırlar. Bu vəzifəni ifada nə kimi müşküllərə uğradığımızdan burada bəhs etmənin yeri deyildir. Bu qədər demək lazımdır ki, Sovetlərdə kommunist rejiminə düşən millətlərin hər cürə haqq və hüquqdan məhrum qullardan ibarət cəmiyyətlər halına gəldiyini azad dünyaya anlatmaq çox qolay olmamışdır.
Şükür ki, hadisələr bizə kömək edir. Dünya Sovet həqiqətini görməyə başlayır. 8 ildən bəri hərbi bitirmiş ikən sülhə qovuşa bilməyən dünya artıq məsələni anlayır. Bilir ki, azadlıq və insan haqlarını inkar edən kommunistlər müəzzəm bir dövlət halında ayaqda durduqca və dünyanı inqilab atəşiylə yandırmaq üçün korluq çəkdikcə yer üzündə heç bir zaman sülh və asayiş buluna bilməyəcəkdir.
Azadlıq cahanşümul bir fikirdir. Bir tək əsir insan, bir tək əsir millət vaqii qaldıqca, dünya həqiqi azadlıq və əmniyyət üzü görə bilməz.
1918 mayısındakı tarixi qərarları ilə azadlıq sevən, birləşmiş millətlər cəbhəsində yer alan Qafqasya millətlərinin müqəddəratları azad millətlərin müqəddəratları ilə bağlanmışdır.
Rusiyadan ayrılmanın bir irtica, başqalarından ayrılmanınsa bir inqilab olduğunu söyləyən Sovet diktatoru Stalin ölmüşdür, amma onun iki üzlü sistemi, Stalinizm, hələ ayaqdadır. Bu sistem gün keçdikcə dünya həqiqətləri ilə daha çox qarşılaşmaqda, haq ilə batil, yalan ilə doğru üz-üzə gəlməkdədir.
Şübhəsizdir ki, bir gün həqiqət parıldayacaq, azadlıq əsasını, Birləşmiş Millətlər prinsipini və insan haqlarını tutan tərəf qalib gələcəkdir. Bu qalibiyyət günəşi, qızıl istibdad zülmü altında inləyən əziz vətənimizdə 1918, 28 mayıs kimi yenidən doğacaqdır. Buna qətiyyən şübhə etməyiniz, vətəndaşlar.
Üçrəngli İstiqlal Bayrağını döşlərində gəzdirən buradakı vətən ayrısı bizlərdən, orada hər cürə qorxu və təzyiq altında qəlbləri İstiqlal eşqiylə çırpınan azadlıq ayrısı sizlərə candan salamlar göndərir, 28 Mayıs İstiqlal qurbanlarının əziz ruhları hüzurunda hörmətlə əyilir və hər iki tərəfi birləşdirən milli böyük həsrəti, şairin beytiylə dilə gətirirəm:
Sən bizimsən, bizimsən, durduqca bədəndə can,
Yaşa, yaşa, çox yaşa, ey şanlı Azərbaycan!
28 mayıs 1953-cü il
